Over ONE.

Dramaturg Roos Euwe sprak met Lisa Verbelen tijdens het maken van ONE.  

Dingen
Het verband tussen de dingen ben ik zelf, schreef Remco Campert eens. 
Terwijl achter, voor, rond en door Lisa de dingen bewegen, denk ik aan haar zoektocht naar een gedachte die even geruststellend als onrustwekkend is; naar een gedachte die je als mens in beweging zet of juist op een plaats. Lisa’s werk ontstaat vanuit het verlangen naar overzicht wanneer de wereld als een groot, onbegrijpelijk en chaotisch geheel aanvoelt — wetende dat ieder overzicht tijdelijk en incompleet is. 
ONE. is haar poging om te beschrijven en uit te tekenen van alles wat er binnenin en rondom één mens beweegt. Dat betekent niet noodzakelijk dat de mens centraal staat. Elk ding is een verband tussen de dingen. De lamp had dit ook kunnen zeggen.

Meerstemmigheid
Een mens is geen begrijpelijk en logisch geheel maar even ongrijpbaar en beweeglijk als alles dat in en rond haar/hem beweegt; als alles dat zichtbaar, hoorbaar en voelbaar is; als alles dat onzichtbaar, onhoorbaar en toch voelbaar is. Er zijn altijd verschillende, tegenstrijdige of paradoxale stemmen aanwezig.
Het maken van een solo is voor Lisa per definitie een daad van eenzaamheid (meer dan een staat van zijn). Door haar poging alleen een koor te  zijn, om meerstemmig te zijn, vergroot ze de eenzaamheid net zo veel als dat ze die opheft. Tijdelijk. Er zullen nooit genoeg stemmen zijn om alles te laten horen, nooit genoeg delen om één compleet geheel te vormen.

Stilte I
Kan tekst ook stilte zijn? 
John Cage begon eens een lezing met: I am here, and there is nothing to say. 
Misschien is stilte niet zozeer de afwezigheid van geluid, maar de aanwezige tijd en ruimte tussen de dingen (het verband). 

Detail
“Het maken van een voorstelling is voor mij altijd een reflectie op mezelf en op een oeuvre. Dat geldt niet alleen voor een solo maar ook voor wat we gezamenlijk met BOG. maken. Het verschil is nu dat ik alleen op mijn eigen werk en ideeën reflecteer, en niet met of op die van anderen. Dat is een beperking maar ook een mogelijkheid om heel gedetailleerd te zijn. Hoewel we met BOG. ook gezamenlijk heel gedetailleerd werken, denk ik dat daarin het verschil zit, in het detail. Omdat ik niet eerst idee nog afweeg ten opzichte van andermans ideeën. Omdat ik het niet met anderen hoeft te overleggen kan ik ieder idee doordenken. Ieder klein ding doet ertoe. Wat ik nu concreet doe is heel klein. Ik ben een soort pieler, die zoekt of er 0,2 of 0,3 seconde adempauze nodig is tussen de noten.”

Structuur
“Ik ga structureren (als beroep)” schreef Lisa in de voorbereiding van ONE. En eerder: “Structureren, op de manier waarop ik er naar kijk, is niet het tegenovergestelde van chaos maar van willekeur.”
Momenteel denk ik dat (her)structureren kan worden opgevat als het tastbaar maken van wat er al is, alsook het maken van iets tastbaars. Het tonen van vorm én vorm geven. 
“Ik vertel niets nieuws, toon dingen die iedereen al weet. In ONE. maar zeker ook in Het Benoemproject, of de voorstellingen BOG. en MEN. beschrijf ik dingen die er al zijn en het is de combinatie en herhaling waardoor het iets betekent. Ik kan niet weten wat het met iemand doet, wanneer een toeschouwer mee is. Wat ik wel kan doen doe is heel veel opstapjes aanbieden om mee te springen op een gedachte, en ervan uitgaan dat iedereen één of een paar opstapjes neemt.” 

Chaos 
(…) chaos, een primaire, ongevormde massa, niet anders dan een bonk gewicht, een samenraapsel van slordige kiemen van niet goed gecombineerde dingen.
Ovidius. Metamorfosen. 

Stilte II
“Ik zou het een verspilling vinden om in de tijd en ruimte van een theaterbezoek geen stilte, rust of traagheid te bieden. Omdat theater steeds meer de enige plek wordt waar dat kan, waar je door iemand even wordt verplicht tot concentratie. Ik vind dat waanzinnig.”

Vorm
Ieder woord heeft een vorm en een klank die met elkaar verbonden zijn. Ik merk wanneer Lisa aan de tekst schrijft, ze de keuze voor woorden en het ritme van de tekst bepaalt door de woorden uit te spreken. Terwijl de woorden niet uitgesproken zullen worden.
Ik vraag Lisa hoe klank en vorm zich tot elkaar verhouden tijdens het componeren van de muziek. “Dat vraag ik me ook af. Het kan niet tegelijkertijd, op klank en vorm componeren, maar je kan wel heel snel wisselen. Ik weeg ze steeds tegen elkaar af. Als ik op een bepaald moment de muziek wil veranderen, heeft dat natuurlijk consequenties voor de tekening, en omgekeerd. Dan weeg ik af of ik de balans tussen de tekening en de muziek goed vind. Ik probeer vorm en klank zo gelijkwaardig mogelijk te laten zijn aan elkaar.”

Poëzie 
Lisa schreef me dat ze zich ervan bewust was dat ze in haar opsomming van all of the things geen dieren en planten had vermeld, maar dat ze wat haar betreft onder objects konden geschaard. Toch buigen we ons er (opnieuw) over. Wat als we dieren en planten wel vermelden, ook al zijn ze niet of niet zichtbaar in de ruimte aanwezig? Het maken van een werk is het creëren van een structuur met een eigen logica waarin bijvoorbeeld dieren en planten niet worden vermeld. Of wel, als uitzondering op de regel. 
Consequentie is een belangrijk aspect in het werk van Lisa, net als helderheid. Het helder maken van een keuze, het doordenken van die keuze en de consequenties ervan betrekken in het werk. Door consequent te zijn ontstaat ook de mogelijkheid om inconsequent te zijn wanneer de consequentie te dwingend wordt. Wanneer de regels van de zelfopgelegde structuur doorbroken kunnen worden en er ruimte ontstaat voor iets dat voorheen onnodig of onmogelijk leek.
Of, in de woorden van John Cage
I have nothing to say and I am saying it and that is
poetry as I need it.

Gevoel
Als ik Lisa vraag of er solo werken zijn die haar inspireren, denkt ze niet direct aan theatervoorstellingen. “Ken je Last thoughts on Woody Guthrie van Bob Dylan? Dat is iets waar je af en toe naar moet luisteren, omdat je telkens weer iets anders hoort.” Ik zoek het op en zodra Bob begint stopt Lisa met afwassen en staat de volledige zeven minuten en dertien seconden naast me te luisteren zonder te bewegen. “Hoorde je dat, over die twee handen? ‘And the other starts slipping and the feeling is gone.’ Dat is mooi gezegd… dat het gevoel vervliegt als je loslaat…”

Verwondering
“In de beeldende kunst is een oeuvre ook een solo; alles wat één iemand doet. Hoe de schilder Sam Dillemans vertelt over zijn werk inspireert me ook.” zegt Lisa.  In de documentaire De Waanzin van het Detail zegt Sam Dillemans , terwijl hij tegen een boksbal slaat: Je moet eigenlijk permanent in studie zijn naar uzelf, uzelf in vraag stellen, zonder egocentrisch te worden, maar uzelf in vraag stellen. Op ontdekking gaan naar het innerlijk, zonder psychedelisch zonder filosofieën daar rond. In alle mogelijkheden die we hebben, is er nog zelden iemand die aan de rand van de weg naar een boom kijkt en zegt: “Ah, die boom. Prachtig. Die boom is prachtig.” Dat is voorbij. Het gebeurt zelden.

Het gebeurt zelden. Lisa’s oprechte verwondering voor het dagelijkse en haar noodzaak om de poëzie ervan te tonen zijn maar twee van de vele aspecten in haar werk die me fascineren.